سرمایه‌گذاری جمعی یکی از راه‌های مشارکت در طرح‌های فناورانه با سرمایه خرد و کسب سود است و در تجربه ما ایرانی‌ها نیز با اهداف مختلف وجود داشته است. این روش سرمایه‌گذاری یکی از ابزارهای کسب سود در بازار سرمایه است که ریسک کمتری از خرید و فروش سهام را داراست.
ایده اصلی تأمین مالی جمعی، جمع‌آوری سرمایه‌های خرد و مردمی است که می‌تواند به عنوان منبع مالی برای یک طرح فناورانه یا پروژه تحقیق و توسعه برای یک شرکت در نظر گرفته شود. این طرح‌ها و پروژه‌ها معمولا در ابتدای راه هزینه‌بر هستند، اما در صورت موفقیت می‌توانند به سرمایه‌گذار سود نیز برسانند.
مدل قدیمی اما مفید سرمایه‌گذاری
قرض‌الحسنه به عنوان یک روش جذب سرمایه از دیرباز مورد توجه ایرانیان بوده است. در سیستم قرض‌الحسنه، معمولاً مقدار وام از طریق توافق و تعهداتی مشخص می‌شود و به عنوان وام غیرقابل بازپرداخت یا بدون بهره (بهره صفر) ارائه می‌شود. هدف اصلی از این سیستم کمک به افرادی با نیازهای مالی است که امکان اعطای وام به آن‌ها برای رفع نیازهای اساسی یا توسعه شخصی و حرفه‌ای را فراهم می‌کند.
این روش در واقع یکی از راه‌هایی است که برای جذب و تجمیع سرمایه‌های خرد برای حل مسائل و مشکلات نیازمندان انجام می‌شود. صندوق‌های قرض‌الحسنه و یا قرعه‌کشی‌های خانگی نیز از نمونه‌های دیگر تجمیع سرمایه در بین مردم ایران است و بسیاری از افراد با مشارکت در آن‌ها برای رفع نیاز خود یا دیگران مشارکت می‌کنند.
یکی از نمونه‌های موفق این نوع تأمین مالی با رویکرد خیرخواهانه در هنگام زلزله خوی بود. سازمان فرابورس ایران هم‌زمان با این زلزله، اقدام به فروش اوراقی کرد که مخاطبان با خرید آن‌ها توانستند هزینه خرید بسیاری از اقلام مورد نیاز زلزله‌زدگان را جمع‌آوری کنند. طرح ساخت واکسن کرونا مورد دیگری بود که از این روش برای جذب سرمایه بهره گرفت.
مدل‌های مختلف تأمین مالی جمعی
علاوه بر سرمایه‌گذاری خیرخواهانه یا کمک‌هایی بر اساس مسؤولیت اجتماعی و نه برای کسب سود که از دیرباز در ایران رواج داشته است، روش‌های دیگری نیز برای تأمین مالی و سرمایه‌گذاری جمعی وجود دارد. در دنیا این نوع جذب سرمایه معمولا به اشکال مختلف انجام می‌شود.
در مدل رشدمحور، سرمایه‌گذاران به عنوان سهام‌دار در پروژه شرکت می‌کنند و در عوض سهام یا سهمی از سودهای آینده پروژه یا شرکت را دریافت می‌کنند. این مدل امروزه بیشتر در شرکت‌های استارت‌آپی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در نوع دیگر سرمایه‌گذاری جمعی که مدل پاداش‌محور است، سرمایه‌گذاران به عنوان حامیان پروژه از طریق پیش‌خرید یا حمایت مالی در زمان خاص، جوایز و محصولات معینی از طرف پروژه دریافت می‌کنند. مثلاً اگر پروژه یک محصول نوآورانه است، سرمایه‌گذاران ممکن است از آن محصول به عنوان جایزه برخوردار شوند یا آن را از این طریق پیش‌خرید نمایند.
مشارکت در طرح‌های دانش‌بنیان با دریافت سود
در یکی از مدل‌های تأمین مالی جمعی که مدل بدهی‌محور نامیده می‌شود، افراد به عنوان حمایت‌کنندگان مالی به پروژه‌ها یا استارت‌آپ‌ها کمک مالی می‌کنند و انتظار دارند که بعد از مدتی بازپرداخت پول خود را با سود دریافت کنند. از بین اشکال مختلف تأمین مالی جمعی، کمک‌های خیرخواهانه و سرمایه‌گذاری بدهی‌محور در ایران رواج بیشتری دارد.
تأمین مالی جمعی برای پروژه‌های دانش‌بنیان و طرح‌های نوآورانه چند سالی است که در کشور ایران مورد توجه فناوران و سرمایه‌گذاران مردمی و به خصوص فعالان بازار سرمایه قرار گرفته است. در این روش جذب سرمایه، سکو یا پلتفرمی تشکیل می‌شود و پروژه‌های شرکت‌ها با جزئیات فنی، مدت زمان انجام پروژه و میزان سود علی‌الحساب در آن قرار داده می‌شوند. سرمایه‌گذاران می‌توانند با مراجعه به این سکوها، طرح‌های باز را انتخاب کنند و با پرداخت حداقل 500 هزار تومان در طرح مشارکت می‌کنند.
دانش‌بنیانی که قصد استفاده از این روش تأمین مالی را دارد، در صورت اینکه پروژه و جذب سرمایه مورد نیاز اعلامی خود را به موفقیت برساند، پس از مدت زمان معلومی، اصل پول را به همراه سود به سرمایه‌گذار پرداخت می‌کند. شرکت متقاضی نیز به سرمایه‌گذار گواهی شراکت اعطا می‌کند.
گواهی شراکت اعطاشده به افراد سرمایه‌گذار می‌تواند در بازار ثانویه بورس مورد معامله قرار گیرد، اما در حال حاضر این امکان وجود ندارد و سازمان بورس و اوراق بهادار در حال آماده‌سازی زیرساخت برای این کار است.
این نوع سرمایه‌گذاری مزایای بسیاری برای سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران دارد. از جمله اینکه ریسک کمتری نسبت به خرید و فروش سهام در بازار بورس دارد و در مدت زمان کوتاهی سرمایه‌پذیر را به منبع مالی مورد نظر خود می‌رساند. از طرفی، تضامین مورد نیاز توسط سرمایه‌پذیر در داخل سکو به سرمایه‌پذیر داده می‌شود.
در حال حاضر سقف میزان تأمین سرمایه از طریق سرمایه‌گذاری جمعی، 25 میلیارد تومان است. همچنین معمولا شرکت‌ها برای اینکه پروژه به اهداف مورد نظر خود برسد، میزان سود پرداختی را به صورت شناور اعلام می‌کنند. با اینکه مخاطب این روش تأمین مالی عموما افراد عادی و مردم هستند، صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز می‌توانند با یک سقف محدود در سرمایه‌گذاری شرکت کنند.
معرفی طرح‌های فناورانه در رسانه ملی
مسابقه تلویزیونی «کارویا» که برای اولین بار در سال گذشته از شبکه اول سیما پخش شد، با حمایت صندوق نوآوری و با همکاری فرابورس ایران و به منظور اجرای روش تامین مالی جمعی طرح‌های دانش بنیان تولید و از شبکه اول سیما پخش شد که در آن شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب مسابقه تلویزیونی کارویا به رقابت پرداختند و پس از نظر هیات داوران طرح‌های دانش‌بنیان منتخب در سکوهای تامین مالی جمعی مورد تأیید فرابورس ایران قرار گرفتند.
این برنامه با محوریت ارائه‌های آسانسوری (بسیار کوتاه) درصدد است تا با شناساندن ایده‌ها و طرح‌هایی که به محصول یا خدمت قابل عرضه (MVP) رسیده‌اند، فرصت سرمایه‌گذاری مردمی فراهم کند و قرار است مجددا در نیمه دوم سال 1402 از صداوسیما و با رقابت حدود 100 شرکت دانش‌بنیان و فناور در 20 قسمت پخش شود.
در نتیجه فصل اول برنامه کارویا، 18طرح منتخب بر سکوی تامین مالی جمعی قرار گرفتند. از این میان، 17 طرح برنده توانستند با مشارکت 1427 سرمایه‌گذار علاقه‌مند، به 39 میلیارد تومان سرمایه دست پیدا کنند.
تولید برد هوشمند 86 اینچی، یکی از این طرح‌های فناورانه بود که 3 میلیارد و 200 میلیون تومان از طریق تامین مالی جمعی از 169 سرمایه‌گذار جذب کرد و شرکت بعد از یک سال اصل این سرمایه را با 50 درصد سود به مشارکت‌کنندگان پرداخت کرد.
سکوها، بستر پیوند مردم و دانش‌بنیان‌ها
جز برنامه تلویزیونی کارویا که تأمین سرمایه را از طریق سکوی تأمین مالی صندوق نوآوری و شکوفایی (کارن کراد) انجام می‌دهد، سکوها و پلتفرم‌های گوناگونی در کشور وجود دارند که هر کسی می‌تواند به آن مراجعه کند و پس از ثبت‌نام اولیه اقدام به سرمایه‌گذاری در طرح‌ها و پروژه‌های دانش‌بنیان نماید. این سکوها بایستی مورد تأیید فرابورس قرار گرفته باشند.
