مسعود خلیلی: عدم قطعیت، مشخصه جدانشدنی محصولات و خدمات نوآورانه کسبوکارهای نوپاست. در هر مرحله از رشد یک ایده در بستر استارت‌آپ، نیاز به بازوهای سرمایه‌گذاری و تأمین مالی وجود دارد تا مسیر ورود محصول به بازار و تکمیل زنجیره ارزش طی شود. سرمایه‌گذاران یکی از بازیگران اصلی زیست‌بوم نوآوری هستند و ورود محصولات نوآورانه به بازار، بدون جذب سرمایه ممکن نخواهد بود. سرمایه، خون جاری در شریان‌های زیست‌بوم نوآوری است و تأمین مالی استارت‌آپ‌ها لازمه ادامه حیات و رشد آن‌هاست.
با توسعه زیست‌بوم نوآوری، روش‌ها و مسیرهای تأمین مالی نیز گسترده‌تر و متنوع‌تر می‌شود و یک کسبوکار نوپا در هر مرحله از رشد محصول یا خدمت خود می‌تواند از ابزارهای مختلفی برای جذب سرمایه استفاده کند. از طرفی سرمایه‌گذاران دوست دارند در سود و زیان و سهام استارت‌آپ شریک باشند و وجود گزینه‌های سرمایه‌گذاری متنوع برای یک کسبوکار ضروری است.
سرمایه‌گذاران اولیه کسب و کارهای نوپا
در مرحله شکل‌گیری ایده و تبدیل آن به نمونه محصول قابل ارائه (MVP)، تأمین نقدینگی و سرمایه مورد نیاز عمدتا توسط سرمایه اولیه خود کارآفرین یا شرکا و همراهان انجام می‌شود. در ادبیات استارت‌آپی از این مرحله با عنوان مرحله پیش‌بذری استارت‌آپ یاد می‌شود.
در مرحله پیش‌بذری و تا قبل از شکل‌گیری MVP، کمتر سرمایه‌گذاری حاضر به تأمین مالی استارت‌آپ می‌شود؛ چراکه سرمایه‌گذاری در این مرحله ریسک بالایی برای سرمایه‌گذار دارد. در این بین، برخی از سرمایه‌گذاران که عمدتا افراد کارآفرین یا خارج شده از کسبوکار هستند و به حوزه تخصصی محصول آشنایی دارند، می‌توانند در تأمین مالی استارت‌آپ نقش ایفا کنند. این سرمایه‌گذاران با عنوان فرشتگان کسبوکار یا سرمایه‌گذاران آنجل شناخته می‌شوند.
یکی دیگر از بازیگران زیست‌بوم نوآوری که می‌تواند استارت‌آپ‌ها را در تأمین مالی طرح‌هایشان در مراحل اولیه رشد کمک کند، شتاب‌دهنده‌ها هستند. این نهادها به صورت تخصصی در زمینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری کرده و امکاناتی از قبیل محیط کاری مناسب، امکانات و تجهیزات اداری، مشاوره و راهنمایی و… را در اختیار بنیان‌گذاران استارت‌آپ‌ها و صاحبان ایده قرار می‌دهند.
مرحله بعدی رشد محصول استارت‌آپ‌ها با نام مرحله رشد بذری شناخته می‌شود. در این مرحله محصول یا ایده مورد نظر به بازار معرفی می‌شود و کسبوکار شروع به جذب مشتری و مطالعه بازار می‌کند. در مرحله بذری، محصول اولیه در استارت‌آپ شکل گرفته و به سرمایه جهت توسعه محصول، مطالعه بازار و… در استارت‌آپ لازم است.
جذب سرمایه مردمی با تأمین مالی جمعی
یکی از راه‌های جذب سرمایه در مرحله بذری یا پیش‌بذری محصولات و طرح‌های نوآورانه تأمین مالی جمعی است. این روش تأمین مالی، معمولاً از طریق پلتفرم‌ها یا سکوهای تأمین مالی جمعی صورت می‌پذیرد. در تأمین مالی جمعی، مردم با دیدن این طرح‌ها، می‌توانند با کمترین سرمایه ممکن، در این طرح‌ها مشارکت کنند و در سود و زیان آن شریک شوند. به عبارت دیگر در این روش، تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران خرد و متفرقه با هدف سرمایه‌گذاری، امور خیرخواهانه یا در راستای مسئولیت اجتماعی خود، اقدام به تزریق سرمایه‌های خرد به کسبوکارهای نوپا می‌نمایند.
مهم‌ترین بازیگران سرمایه‌گذار در زیست‌بوم نوآوری
شاید بتوان گفت مهم‌ترین بازیگر سرمایه‌گذاری، از نقطه‌نظر میزان تأثیرگذاری در رشد کسبوکارهای نوپا، در این مرحله از رشد، صندوق‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری هستند که با عنوان خطرپذیر یا جسورانه (VC) شناخته می‌شوند. این سرمایه‌گذاران معمولاً سرمایه‌گذاران شناخته شده، بانک‌ها و سایر موسسات سرمایه‌گذاری هستند و تمایل دارند در رشد اولیه کسبوکار سهیم باشند. برخی از این سرمایه‌گذاران ممکن است وارد حوزه تصمیم‌گیری برای استارت‌آپ نیز بشوند و از این طریق به رشد استارت‌آپ کمک کنند. سرمایه‌گذاران خطرپذیر روی ایده‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که بدانند در بلندمدت به سود بالایی خواهد رسید.
اگر یک استارت‌آپ بتواند ایده و محصولات خود را به بازار و متقاضیان برساند، وارد دوران شروع درآمدزایی می‌شود. کسبوکار نوآور در این مرحله فرایند رشد اولیه خود را طی می‌کند و به دنبال جذب نیرو، بهبود فرایندها و افزایش تولید یا بهبود خدمات خود می‌رود. در این مرحله نیز مهم‌ترین ابزار جذب سرمایه، سرمایه‌گذاران خطرپذیر هستند.
ابزارهای تأمین مالی در دوره بلوغ استارت‌آپ
در مراحل رشد اولیه یک استارت‌آپ، پتانسیل‌های رشد یا نزول کسبوکار تا حدی قابل مشاهده شده است. بسیاری از استارت‌آپ‌ها در این مرحله تصمیم به خروج، ادغام با استارت‌آپ‌های دیگر و یا تغییر و اصلاح ایده خود می‌گیرند. برخی از کارآفرینان نیز به ادغام و یا همکاری با شرکای جدید به عنوان یک ابزار تأمین سرمایه و ادامه فعالیت استارت‌آپ خود می‌نگرند. از طرفی برخی از کسب‌وکارها نیز همچنان به رشد ادامه می‌دهند و در این مرحله به دنبال تأمین سرمایه جهت جذب سرمایه انسانی، تبلیغات و بازاریابی می‌روند و تلاش می‌کنند سهم بیشتری از بازار کسب نمایند. سرمایه‌گذاری خطرپذیر مهم‌ترین ابزار تأمین مالی از نظر تأثیرگذاری است و در اکثر مراحل اصلی رشد و شکل‌گیری کسبوکار می‌تواند نقش‌آفرینی کند.
در مراحل پایانی رشد نیز، کسبوکار به اندازه کافی بالغ شده است و جایگاه خود در بازار را تثبیت کرده است. در این مرحله ریسک کسبوکار مورد نظر تا حد زیادی کاهش یافته و ارزش آن نیز به میزان بالایی بالا رفته است. بازیگران جدید سرمایه‌گذاری در این مرحله، مؤسسات وام‌دهنده مثل بانک‌ها و مؤسسات اعتباری و نهادهایی همچون صندوق‌ها و شرکت‌های تأمین مالی خصوصی (PE) هستند که با اهداف متفاوتی به همکاری با این کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاری در آن‌ها اقدام می‌کنند. فروش سهام و ورود به بازار بورس نیز از دیگر ابزارهای تأمین مالی شرکت یا کسبوکار بالغ است.
نگاهی به بازیگران تأمین مالی در ایران
شکل‌گیری مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان در سال‌های اخیر، موجب ظهور و فعالیت بسیاری از بازیگران و فعالان زیست‌بوم کارآفرینی در ایران شده است. در دهه اخیر که این زیست‌بوم توسعه یافته است، بازیگران جذب سرمایه و تأمین مالی فناوری و نوآوری نیز به تبع آن در حال توسعه است. در ابتدا تأمین مالی سنتی به شیوه وام و کسب اعتبارات و بودجه‌های دولتی بود، اما در زیست‌بوم حاضر نمی‌توان به منابع دولتی اکتفا کرد و وجود ابزارهای متنوع سرمایه‌گذاری، یک ضرورت برای زیست‌بوم کارآفرینی است.
تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری متنوع خصوصی و خطرپذیر، سکوهای تأمین مالی جمعی، بسترسازی برای تأمین سرمایه از بازارهای مختلف، مانند بازار بورس و مؤسسات مالی و بانک‌ها از جمله مواردی است که زیست‌بوم حاضر به آن نیاز دارد. شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان بدون توجه به امر توسعه سرمایه‌گذاری و تأمین مالی ممکن نیست و بایستی بازیگران متنوع و گسترده‌ای در این اقتصاد، نقش‌آفرینی کنند.
محمدعلی شیرازی، مدیرعامل فرابورس ایران، در نشست خبری فینوتکس که در فروردین‌ماه سال جاری برگزار شد، در خصوص ابزارهای تأمین مالی دانش‌بنیان در ایران اظهار داشت: در حال حاضر 21 صندوق جسورانه و صندوق خصوصی در فرابورس فعال هستند که سرمایه‌گذاری 3400 میلیارد تومانی را به خود تخصیص داده‌اند. در خصوص سکوهای تأمین مالی جمعی هم که ابزاری برای تأمین مالی دانش‌بنیان‌هاست، در حال حاضر 18 سکوی تأمین مالی جمعی مجوز فعالیت از فرابورس را دارند. از طرفی، صندوق املاک و مستغلات، صندوق سهام، صندوق زمین و ساختمان و صندوق درآمد ثابت در فرابورس فعال‌اند که برخی از آن‌ها مرتبط به فعالیت‌های دانش‌بنیان هستند.
بازار بورس مختص دانش‌بنیان‌ها، یک ابزار تأمین مالی مناسب برای کسبوکارهای نوآور خواهد بود.
وی با اعلام خبر راه‌اندازی دو بازار برای تأمین مالی دانش‌بنیان، عنوان کرد: امسال بازار توافقی راه‌اندازی خواهد شد که بستری را برای معامله شرکت‌هایی فراهم می‌کند که قابلیت پذیرش در بازارهای بالاتر ندارند. از طرفی، فرابورس سال گذشته پیشنهاد بازار دانش‌بنیان را به سازمان بورس ارائه کرد که خوشبختانه از این موضوع استقبال شد. این بازار هیئت پذیرش و تابلوی مختص به خود را خواهد داشت. با راه افتادن بازار دانش‌بنیان‌ها شرایط خوبی برای حضور این شرکت‌ها در بازار سرمایه و تأمین مالی این حوزه فراهم خواهد شد.
شیرازی در مورد سایر ابزارهای تأمین مالی فرابورس اظهار کرد: فرابورس در بازار اول و دوم می‌تواند شرکت‌های دانش‌بنیان را پذیرش کند و در صورت عدم احراز شرایط پذیرش، بازار توافقی برای تأمین مالی مناسب خواهد بود. سال ١٤٠١ را با پذیرش یک صندوق جسورانه به ارزش ٥٠٠ میلیارد تومان به پایان رساندیم، سال جدید را هم را با پذیرش یک شرکت دانش‌بنیان آغاز کردیم که امیدواریم این اتفاق مقدمه‌ای برای یک سال خوب در پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان باشد.
محمدمهدی فریدوند، رئیس انجمن صنفی صندوق‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیز درباره صندوق‌های خطرپذیر تصریح کرد: در حال حاضر بیش از ۱۲۰ صندوق و نهاد سرمایه‌گذاری خطرپذیر، شرکت سرمایه‌گذار و شتاب‌دهنده در انجمن عضو هستند و با پرداخت تسهیلات و سرمایه‌گذاری و ارائه ضمانت‌نامه به فناوران و دانش‌بنیان‌ها خدمات‌رسانی می‌کنند. حجم خدمات مالی صندوق‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر عضو در این انجمن، در سال ۱۴۰۱ بالغ‌بر ۷۰ هزار میلیارد ریال بوده است. وی افزود: حوزه دانش‌بنیان‌ها، زیست‌بومی تازه است و نهادهایی که طی این 10 سال شکل گرفته‌اند نیز جدید هستند به‌طوری که سابقه قدیمی‌ترین صندوق این حوزه کمتر از 15 سال است. با وجود عمر کم این حوزه شرکت‌ها و نهادهای خوبی شکل گرفته و تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان افزایش یافته و سهم این شرکت‌ها از اقتصاد رو به رشد است.
توسعه زیست‌بوم با ایجاد تنوع در ابزارهای تأمین مالی و شبکه‌سازی بین سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران
یکی از لازمه‌های رشد زیست‌بوم استارت‌آپی و دانش‌بنیان، متنوع‌سازی بازیگران سرمایه‌گذاری در ایده‌ها و کسبوکارهای نوآور است. وجود ابزارهای تأمین مالی متنوع در زیست‌بوم باعث می‌شود دست کارآفرینان و صاحبان ایده برای رشد کسبوکار و توسعه محصولات خود باز باشد. از طرفی ایجاد فضای رقابتی برای سرمایه‌گذاری می‌تواند باعث بهبود خدمات و ارتقای ابزارهای تأمین سرمایه مورد نیاز استارت‌آپ‌ها شود.
در حال حاضر، با توسعه زیست‌بوم نوآوری در ایران، تعداد و انواع سرمایه‌گذاران بر روی طرح‌های نوآورانه نیز در حال افزایش است. با ایجاد شرایط و بسترهای مناسب برای ایجاد شبکه‌های مؤثر سرمایه‌گذاری می‌توان مسیر را برای به جریان انداختن نقدینگی به سمت سرمایه‌گذاری بر کسبوکارهای نوآورانه و فناورانه هموار کرد.
پایان خبر/
