شهر به‌عنوان یک پدیده بسیار پیچیده، در عین حال زنده و پویا است. ابعاد توسعه شهری با حوزه‌های مختلف دانش بشری در تعامل دوسویه قرار دارد. در کشور ما، اما هنوز این مهم به درستی درک نشده و این امر مشکلات زیادی را در نظام شهر و شهرنشینی کشور به وجود آورده است.
مقوله توسعه شهری در ایران به دلایل مختلفی قابل تحلیل و بررسی است، در این راستا تحقیق و بررسی چالش‌های توسعه شهری می‌تواند به صورت یک کلیت منسجم موضوع بسیار جالبی برای تشریح باشد. آنچه تاکنون در توسعه شهری ایران اهمیت بالایی داشته است، جنبه‌های سودآوری رشد شهری بوده که تنها سبب رشد کمی شهرها شده و جنبه‌های کیفی (ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حقوقی) آن به فراموشی سپرده شده است.
به طور کلی مواردی را که میتوان به عنوان ابر چالش‌های توسعه شهری در ایران به حساب آورد به اختصار و به شرح زیر است:
1- درآمد ناپایدار شهری؛ با توجه به مکانیسم‌های منطقی و کارآمدی که در شهرهای توسعه یافته در راستای کسب درآمد پایدار شهری صورت گرفته است متأسفانه در نظام شهری ایران هنوز این مهم تحقق نیافته است.
2- عدم اجرا و به‌کارگیری ظرفیت‌های مدیریت یکپارچه و حکمروایی خوب شهری و در واقع گذار از حکومت شهری به حکمروایی خوب شهری که به‌عنوان الگوی نوین مدیریت شهری در جهان مطرح است.
3- فقر شهری؛ که ریشه در عدم برنامه‌ریزی و مدیریت فضایی در سطوح ملی، منطقه‌ای و شهری دارد. در واقع تحولات اجتماعی و اقتصادی، رشد سریع جمعیت و شهرنشین شدن شتابان ایران در دهه‌های اخیر، پدیده فقر شــهری و نابرابری‌های اجتماعی و اختلاف شــدید طبقاتی را به‌عنوان یکی از شاخصه‌های زندگی شهرهای جهان‌سومی بر زندگی شهری عارض کرده اســت.
4-حاشیه نشینی؛ که در اثر غفلت و کم‌کاری در توسعه مناطق روستایی و بعضاً درون شهرها اتفاق افتاده و به صورت نمادی از فقر شهری بروز کرده است.
5-مسکن نامناسب شهری؛ فقدان سیاست و راهبرد منظم برای توسعه بخش مسکن که سبب بی‌مسکنی گروه‌های نیازمند و بالا رفتن قیمت مسکن شده و مقوله مسکن را به عنوان چالشی اساسی برای شهروندان رقم زده است.
6- آسیب‌پذیری شهرها؛ این معضل در حوزه‌های مختلف و در اثر بروز سوانح طبیعی و انسان‌ساخت طی چند سال اخیر در اکثر شهرهای کشور قابل مشاهده است.
7-ضعف دیپلماسی موفق و کارآمد شهری؛ در راستای کسب موفقیت‌های داخلی و خارجی شهرهای کشور و در بستر ظرفیت‌های موجود در شبکه شهرهای جهانی، این مقوله باید با دقت و توان بالایی پیگیری شود.
8-عدم شــکل‌گیری و توسعه جامعه مدنی در سایه کم‌توجهی به توسعه حقوق شهروندی که ریشه مسائل و مشکلات عظیمی در شهرهای کشور است.
9- عدم توجه کافی به اهمیت و ضرورت مقوله پایداری زیست‌محیطی در توسعه شهرهای کشور. متاسفانه اکثر اقداماتی که در راستای رشد و توسعه شهری کشور صورت گرفته است آثار مخرب زیست‌محیطی را در پی داشته است.
10- عدم توجه کافی به توسعه حمل‌ونقل پایدار که مشکلات ترافیک و آلودگی شهری را سال‌هاست بر شهر و شهروندان تحمیل کرده است.
11- عدم توجه به ویژگی‌های فرهنگی جامعه؛ توسعه شهری و توسعه فرهنگی رابطه دوسویه دارند و همدیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بحث توسعه فرهنگی در برنامه‌ریزی‌های شهری کشور، مورد غفلت واقع شده است.
12- توسعه نامتوازن شهری: که کلیت نظام شهری در ایران را دامن زده است و پیامدهای ناگواری برای شهر و شهروندان در پی داشته است.
در مجموع باید به این نکته اشاره شود که اکثر این مشکلات و چالشها در شهرهای مختلف دنیا تجربه شده و در راستای بروز این معضلات، راهکارهایی در حوزه مدیریت و برنامه‌ریزی توسعه شهری در مقیاس جهانی، شکل گرفته است.
این امر تا حدودی کار را برای مدیران و متولیان توسعه شهری در ایران تسهیل می‌کند، چراکه با دقت در درک جوهر و ماهیت این مشکلات و راهبردها و با توجه به نوع و چگونگی بروزشان در نظام شهری ایران، میتوان راهبردهای جهانی را بومی کرده و حتی‌الامکان از ظرفیت‌های این تجربیات جهانی در راستای کاهش چالشها و معضلات کنونی شهری در کشور، نهایت استفاده را ببریم.
مصطفی خزایی- کارشناس برنامه ریزی استراتژیک شهری و مدرس دانشگاه
پایان خبر/
